Riketsjozy
Do riketsjoz zaliczamy dury wysypkowe, mające marginalne znaczenie w Europie w związku z wysokim poziomem życia (występujące w krajach o niskim poziomie ekonomicznym i higienicznym) oraz grupę gorączek plamistych. Gorączki plamiste występujące również w Polsce (m.in. Kleszczowa gorączka śródziemnomorska i zespół SENLAT/TIBOLA/DEBONEL ) to zakażenia przenoszone głównie przez kleszcze z charakterystycznymi zmianami skórnymi w postaci wysypek plamisto-grudkowych, którym towarzyszą zmiany zapalne drobnych naczyń krwionośnych oraz objawy grypopodobne z gorączką.
Riketsjozy - oferta badań
EliSpot Rickettsia
EliSpot Rickettsia
Diagnostyka aktywności zakażenia Rickettsia. Ocenia odpowiedź komórkową (antygenowo swoiste limfocyty T).
Ricketsia conorii IgG – IIF
Ricketsia conorii IgG – IIF
Diagnostyka serologiczna zakażeń riketsjami z grupy gorączek plamistych.
Ricketsia conorii IgM – IIF
Ricketsia conorii IgM – IIF
Diagnostyka serologiczna zakażeń riketsjami z grupy gorączek plamistych.
Ricketsia IgG – IIF
Ricketsia IgG – IIF
Przeciwciała IgG przeciw Rickettsia typhi (Rickettsia mooseri), Rickettsia conorii, Rickettsia massiliae, Rickettsia rickettsii i Rickettsia raoultii (metoda immunofluorescencji pośredniej - IIF) – badanie wykrywa przeciwciała klasy IgG przeciw riketsjom grupy durów wysypkowych (Rickettsia typhi) i gorączek plamistych (pozostałe gatunki) w surowicy. Badanie wykonywane jest techniką immunofluorescencji pośredniej (IIF). Przeciwciała IgG pojawiają się nieco później niż IgM i ich stężenie stopniowo narasta. Po przechorowaniu wykrywalny poziom swoistych przeciwciał IgG utrzymuje się długo, często latami lub do końca życia. Ze względu na podobieństwo antygenowe gatunków riketsji z grupy gorączek plamistych dość często występują reakcje krzyżowe pomiędzy gatunkami wykorzystanymi w teście
Ricketsia IgM – IIF
Ricketsia IgM – IIF
Przeciwciała IgM przeciw Rickettsia typhi (Rickettsia mooseri), Rickettsia conorii, Rickettsia massiliae, Rickettsia rickettsii i Rickettsia raoultii (metoda immunofluorescencji pośredniej - IIF) – badanie wykrywa przeciwciała klasy IgM przeciw riketsjom grupy durów wysypkowych (Rickettsia typhi) i gorączek plamistych (pozostałe gatunki) w surowicy. Badanie wykonywane jest techniką immunofluorescencji pośredniej (IIF). Przeciwciała IgM pojawiają się jako pierwsze, często już po kilku dniach od zakażenia i dość szybko zanikają po przebyciu ostrej fazy zakażenia. Ich utrzymywanie się może świadczyć o toczącym się przewlekłym zakażeniu.
Riketsjozy - o chorobie
Do riketsjoz zaliczamy dury wysypkowe, mające marginalne znaczenie w Europie w związku z wysokim poziomem życia (występujące w krajach o niskim poziomie ekonomicznym i higienicznym) oraz grupę gorączek plamistych. Rozwiń tekst
Riketsjozy to grupa chorób zakaźnych, które są wywoływane przez gatunki bakterii należących do rzędu Rickettsiales, rodzajów Rickettsia i Anaplasma. Rodzaj Rickettsia jest podzielony na grupę durów wysypkowych, mającą obecnie na terenie Europy marginalne znaczenie w związku z wysokim poziomem życia, oraz grupę gorączek plamistych – zakażeń przenoszonych głównie przez kleszcze. Historycznie wyróżniano także tzw. grupę duru zaroślowego (ang. Scrub typhus group), do której zaliczano gatunek Rickettsia tsusugamushi, obecnie zaklasyfikowany do rodzaju Orientia, jako O. tsutsugamushi.
Do grupy riketsji (rząd Rickettsiales) zaliczane są małe, Gram ujemne, pałeczkowate bakterie, będące bezwzględnymi pasożytami wewnątrzkomórkowymi. Riketsje charakteryzują się ponadto dużymi wymaganiami odżywczymi – nie rosną na żadnych, znanych podłożach bakteriologicznych. Większość z nich może być przyczyną ciężkich zachorowań u ludzi. Przenoszone są przez krwiopijne stawonogi (wszy, pchły i kleszcze). Intensywny rozwój technik molekularnych doprowadził do poznania występujących na terenie Europy nowych gatunków riketsji takich jak Rickettsia slovaca, Rickettsia raoultii, Rickettsia sibirica mongolotimonae, Rickettsia helvetica, Rickettsia aeschlimannii, Rickettsia massiliae oraz szeregu podgatunków Rickettsia conorii. Do gatunków riketsji przenoszonych przez kleszcze zaliczono m.in. wyżej wymienione gatunki a także Rickettsia ricketsii, Rickettsia belii, Rickettsia canadensis, Rickettsia rioja, Rickettsia africae, Rickettsia japonica i inne.
Grupa durów wysypkowych obejmuje zasadniczo dwie jednostki chorobowe czyli dury wysypkowe: epidemiczny i endemiczny (zwany też szczurzym lub mysim). Dur wysypkowy epidemiczny wywoływany jest przez Rickettsia prowazekii – gatunek riketsji przenoszony przez wesz odzieżową. Rezerwuarem jest człowiek, a do zakażenia dochodzi przez wtarcie odchodów wszy w rankę powstałą po ukąszeniu, natomiast ukąszenie zakażonej wszy nie powoduje zakażenia. Obecnie epidemie duru wysypkowego występują w krajach o niskim poziomie ekonomicznym i higienicznym. Masowe zachorowania najczęściej pojawiają się w obozach przesiedleńczych w Afryce, zaś niewielkie ogniska oraz pojedyncze przypadki były opisywane także na terenie Rosji i USA.
Natomiast dur szczurzy (dur wysypkowy endemiczny, mysi), wywoływany przez Rickettsia mooseri (dawniej: Rickettsia typhi), przenoszony jest przez pchły i wszy ludzkie. Ogniska tej choroby to także rejony miast, najczęściej portowych, w których bytują duże populacje szczurów, a także kraje o niskim poziomie higieny. Do zakażenia dochodzi na drodze wziewnej, przez wtarcie kału lub zawartości jelita zakażonej pchły lub wszy.
Do grupy gorączek plamistych zaliczane są zakażenia powodowane przez różne gatunki riketsji, których wektorem są owady krwiopijne (najczęściej kleszcze) i których wspólnym obrazem klinicznym są zmiany skórne o charakterze wysypek plamisto-grudkowych oraz zajęcie drobnych naczyń krwionośnych. Jednym z najwcześniej poznanych i opisanych zakażeń należących do tej grupy jest gorączka Gór Skalistych (Rocky Mountain Fever - RMF) wywoływana przez Rickettsia rickettsii i występująca na półkuli zachodniej (głównie w USA). Jest to ostra choroba gorączkowa o dość ciężkim przebiegu i dużej śmiertelności. W przenoszeniu Rickettsia rickettsii uczestniczą kleszcze Dermacentor andersoni, Dermacentor variabilis, Rhipicephalus sanguineus oraz Amblyomma cajennense.
W latach późniejszych opisano inne gatunki riketsji występujące na całym świecie i odpowiedzialne za wywoływanie innych zakażeń u ludzi. W Europie za transmisję zakażeń riketsjowych odpowiadają następujące gatunki kleszczy: Dermacentor marginatus, Ixodes ricinus, Haemaphisalis punctata oraz Haemaphisalis sulcata. Przenosić one mogą niemal wszystkie gatunki riketsji zaliczane do grupy gorączek plamistych: Rickettsia slovaca, Rickettsia. raoultii, Rickettsia rioja, Rickettsia helvetica, Rickettsia conorii, Rickettsia sibirica mongolotimonae, Rickettsia aeschlimannii, Rickettsia massiliae i prawdopodobnie również inne gatunki.
Stosując metody biologii molekularnej zidentyfikowano w Polsce następujące gatunki riketsji: Rickettsia slovaca (2004 – około 3% zakażonych kleszczy z gatunku Ixodes ricinus), Rickettsia sibirica, Rickettsia raoultii, Rickettsia helvetica (2006) i Rickettsia massiliae (szczep RpA4 – od 40,7 do 56,7% zakażonych kleszczy z gatunku Dermacentor reticulatus i do 23% zakażonych osobników Ixodes ricinus). Podkreślić należy, że występują one u gatunków kleszczy najczęściej występujących w naszym kraju i przenoszących inne patogeny groźne dla człowieka, czego konsekwencją jest również występowanie zakażeń riketsjowych wśród ludzi. Badania polskich autorów wykazały występowanie swoistych przeciwciał w surowicach pracowników służb leśnych, narażonych na kontakty z kleszczami, co dowodzi transmisji „nowych” riketsjoz na człowieka (około 15% seroprewalencja, czyli częstość występowania dodatnich odczynów serologicznych w badanej populacji). W 2011r opisano także pierwsze przypadki rodzimych zachorowań na gorączkę plamistą SENLAT/TIBOLA/DEBONEL, a w 2012r. – gorączki afrykańskiej (tick-bite african fever). W 2017 roku oficjalnie zgłoszono do NIZP-PZH cztery przypadki zakażeń riketsjowych z grupy gorączek plamistych.
Kleszczowa gorączka śródziemnomorska (gorączka guzkowa, gorączka marsylska), wywoływana jest przez Rickettsia conorii. Choroba ma zazwyczaj przebieg łagodny i samoograniczający się, notowano jednak przypadki rozległych zmian martwiczo-niedokrwiennych kończyn w przebiegu tego zakażenia.
Za czynniki etiologiczne, czyli wywołujące zakażenie riketsjozami o nazwach SENLAT (Scalp Eschar and Neck LymphAdenopathy), TIBOLA (TIck-Borne LymphAdenopathy) lub DEBONEL DErmacentor-BOrne Necrosis Erythema Lymphadenopathy) uważane są co najmniej trzy gatunki riketsji: Rickettsia slovaca, Rickettsia raoultii i Rickettsia rioja. Po raz pierwszy Rickettsia slovaca wyizolowano w 1968 roku z kleszcza Dermacentor marginatus na terenach dawnej Czechosłowacji. Obecnie wiadomo, że riketsje te występują w całej Europie. Gatunek ten przez blisko 20 lat uważany był za niepatogenny, jednak pierwsze przypadki zachorowań u ludzi stwierdzono pod koniec lat dziewięćdziesiątych na Węgrzech i w Hiszpanii, a izolacji patogenu od chorego dokonano po raz pierwszy w 2003 roku.
Rickettsia helvetica po raz pierwszy została wyizolowana w Szwajcarii w 1979 roku i do 1999 roku uważana była za gatunek niepatogenny dla ludzi. Jej obecność stwierdzano w kleszczach Ixodes ricinus w wielu krajach Europy, m.in.: we Francji, Szwecji, Słowenii, Portugalii, Włoszech, Bułgarii oraz w Polsce. Wśród kleszczy zebranych w północnych oraz w centralnych rejonach Polski stwierdzano występowanie Rickettsia helvetica. Wykryto je m.in. u blisko 3% kleszczy gatunku Ixodes ricinus na terenach województwa mazowieckiego (w tym w kleszczach pochodzących z parków miejskich w Warszawie) oraz u 8,5% w województwie świętokrzyskim. Dotychczas brak jest doniesień o przypadkach zachorowań wywołanych przez te drobnoustroje w Polsce. Jednak nie można ich wykluczyć ze względu na mało specyficzne objawy, duży odsetek zakażonych kleszczy oraz zbyt rzadko przeprowadzaną diagnostykę.
Rickettsia massiliae jest gatunkiem z grupy gorączek plamistych wyizolowanym po raz pierwszy z kleszcza Riphicephalus sanguineus w 1992 roku w Marsylii. Izolacji od chorego dokonano już w 1985 roku na Sycylii, jednak nie dokonano wtedy prawidłowej identyfikacji gatunkowej patogenu. Obecnie gatunek ten znany jest z patogenności dla człowieka. Szczepy Rickettsia massiliae izolowano od kleszczy Rickettsia sanguineus i Ixodes ricinus oraz od chorych we Francji, Grecji, Portugalii, Szwajcarii, Hiszpanii, Mali oraz krajach Afryki. Nie można jednak wykluczyć szerszego występowania tego gatunku. Dowodzą tego również wyżej przytoczone wyniki badań z naszego kraju (około 57% zakażonych osobników Dermacentor reticulatus).
Natomiast tzw. zespół LAR (Lymphangitis-Associated Rickettsioses) wywoływany jest przez Rickettsia sibirica mongolitimonae. LAR występuje w basenie Morza Śródziemnego (Francja, Hiszpania, Egipt, Cypr, Grecja, Algieria, Portugalia) oraz krajach afrykańskich i na Bliskim Wschodzie.
Ricketsjozy - objawy i leczenie
Ricketsjozy - objawy
Objawy kliniczne duru wysypkowego epidemicznego obejmują m.in. bóle głowy, bóle mięśni, wysoką gorączkę oraz charakterystyczną plamistą wysypkę pojawiającą się początkowo na tułowiu, a następnie na całym ciele. Rozwiń tekst
Kleszczowa gorączka śródziemnomorska (gorączka guzkowa, gorączka marsylska), wywoływana przez Rickettsia conorii, charakteryzuje się występowaniem zmiany pierwotnej w miejscu żerowania kleszcza (najczęściej jest to guzek, przekształcający się potem w ciemno zabarwiony strup) oraz objawów ogólnych: wysypki plamisto-grudkowej, gorączki, bólów głowy i mięśni oraz uczucia ogólnego rozbicia. Zmiana pierwotna pojawia się po 3-5 dniach od ukąszenia kleszcza. Choroba ma zazwyczaj przebieg łagodny, ale zdarzają się przypadki zgorzeli dystalnych części ciała (np. martwicy palców) oraz zespoły wykrzepiania wewnątrznaczyniowego.
Cechą charakterystyczną zespołu SENLAT/TIBOLA/DEBONEL jest pojedynczy bolesny strup w miejscu ukłucia przez kleszcza na skórze owłosionej głowy. Zmianie tej towarzyszy utrata owłosienia w najbliższej okolicy oraz odczyn zapalny wokół strupa i obrzęk twarzy. Ponadto występują objawy ogólne takie jak: gorączka, bolesność węzłów chłonnych szyjnych, osłabienie, bóle głowy oraz wysypka plamisto-grudkowa. Choroba zwykle dotyczy dzieci w wieku poniżej 12 lat przebywających na terenach bytowania kleszczy. Okres inkubacji choroby zazwyczaj trwa tydzień (1–15 dni).
Zakażenie Rickettsia helvetica wiązane jest z występowaniem przypadków zapalenia osierdzia oraz gorączek o nieustalonej etiologii. Jednak zwykle zakażenie ma przebieg bezobjawowy. U części pacjentów obserwowane są łagodne objawy przypominające zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (gorączka, bóle głowy, odczuwana subiektywnie sztywność karku, światłowstręt i ból mięśni). Występować może również plamista, odropodobna i obejmująca jedynie dolne części ramion i nóg wysypka.
Objawy zakażenia Rickettsia massiliae przypominają zespół SENLAT i obejmują nekrotyczny rumień (zmiana martwicza otoczona obszarem stanu zapalnego z rumieniem), wysypkę plamisto-grudkową na dłoniach i stopach oraz powiększenie wątroby i gorączkę. Natomiast zespół LAR przebiega z zajęciem naczyń chłonnych oraz z objawami ogólnymi (bóle głowy, rozbicie ogólne, bóle mięśni, żółtaczka, uszkodzenie nerek).
Powyżej opisano jedynie wybrane zakażenia powodowane przez riketsje, głównie występujące na terenie Europy. Obraz kliniczny zakażeń powodowanych przez inne, lokalnie występujące gatunki bakterii, jest jednak bardzo podobny i obejmuje niemal zawsze występowanie zmiany pierwotnej, objawy ogólne (grypopodobne, bóle głowy), limfadenopatię (powiększenie węzłów chłonnych) oraz zmiany skórne o charakterze wysypek plamisto-grudkowych.
Ricketsjozy - leczenie
Do leczenia zakażeń powodowanych przez riketsje stosowane są antybiotyki z grupy tetracyklin, fluorochinolonów, makrolidów oraz (wyjątkowo) choramfenikol.
Riketsjozy – diagnostyka
Ze względu na brak możliwości prowadzenia hodowli na pożywkach sztucznych, diagnostyka zakażeń riketsjami jest dość trudna i obejmuje przede wszystkim: Rozwiń tekst
- techniki serologiczne – wykrywanie swoistych przeciwciał. Przeciwciała klasy IgM pojawiają się stosunkowo wcześnie (najczęściej w chwili pojawienia się pierwszych objawów), zaś kilka dni później rozpoczyna się produkcja przeciwciał klasy IgG, których miano szybko rośnie. Dodatnie miana przeciwciał klasy IgG mogą utrzymywać się latami po przechorowaniu. Do wykrywania przeciwciał stosowane są techniki immunofluorescencji pośredniej (IIF), ELISA, Western Blot, oraz stosunkowo rzadko, mikroaglutynacji. Technika IIF wykorzystuje jako antygen riketsje hodowane na liniach komórkowych (zarówno w postaci wolnej – jako zawiesina bakteryjna, jak i w postaci zakażonych komórek). Jednak ze względu na podobieństwo genetyczne (antygenowe) dość często występują tu reakcje krzyżowe między poszczególnymi gatunkami riketsji. Dlatego, jako uzupełnienie testów IIF, do identyfikacji gatunkowej stosowane bywają tzw. testy absorbcji krzyżowej. Opisano również techniki ELISA i immunoblotu (Western Blot), w których do wykrywania przeciwciał IgG stosowany jest jako antygen riketsjowy lipopolisacharyd bakteryjny, zaś do wykrywania przeciwciał IgM – swoiste białka antygenowe (natywne lub rekombinowane). Takie podejście diagnostyczne ma zapewniać optymalne warunki (czułość i swoistość diagnostyczną). Pomimo ciągłego doskonalenia metod serologicznych opisywane są reakcje krzyżowe z blisko spokrewnionymi z riketsjami gatunkami mikroorganizmów jak Anaplasma sp., Ehrlichia sp., Wolbachia sp., Neorickettsia sp., Bartonella sp., Coxiella sp. oraz Orientia sp. Stosowane w przeszłości testy aglutynacyjne z zawiesinami zabitych pałeczek Proteus OX19, OXK i OX2 (tzw. odczyn Weila-Felixa) zostały praktycznie zarzucone ze względu na zbyt niską czułość i specyficzność diagnostyczną.
- techniki hodowlane. Riketsje obecne w materiale biologicznym są namnażane w hodowlach tkankowych (komórki ssacze lub owadzie). Metody te jednak, ze względu na pracochłonność, długotrwałość i konieczność dysponowania specjalistycznym sprzętem, zarezerwowane są tylko dla laboratoriów referencyjnych i naukowych.
- techniki biologii molekularnej. Wykrywają materiał genetyczny bakterii (DNA). Są względnie proste i mogą zastępować techniki serologiczne, zwłaszcza w pierwszych dniach trwania zakażenia, gdy odpowiedź immunologiczna może być jeszcze niepełna (okres okna serologicznego). Odpowiednio dobrane startery zapewniają zarówno wykrywanie całych grup genetycznych, jak i identyfikację poszczególnych gatunków. Materiałem do badań mogą być krew, płyn mózgowo-rdzeniowy, płyn opłucnowy, mocz, bioptaty skóry i fragmenty strupa (zmiany pierwotnej).
- techniki histopatologiczne – ocena zmian tkankowych, obejmujących drobne naczynia krwionośne, w szczególności obecność limfohistiocytarnego zapalenia naczyń (zapalenie naczyń z naciekiem).
Riketsjozy - oferta badań:
EliSpot Rickettsia
EliSpot Rickettsia
Diagnostyka aktywności zakażenia Rickettsia. Ocenia odpowiedź komórkową (antygenowo swoiste limfocyty T).
Ricketsia conorii IgG – IIF
Ricketsia conorii IgG – IIF
Diagnostyka serologiczna zakażeń riketsjami z grupy gorączek plamistych.
Ricketsia conorii IgM – IIF
Ricketsia conorii IgM – IIF
Diagnostyka serologiczna zakażeń riketsjami z grupy gorączek plamistych.
Ricketsia IgG – IIF
Ricketsia IgG – IIF
Przeciwciała IgG przeciw Rickettsia typhi (Rickettsia mooseri), Rickettsia conorii, Rickettsia massiliae, Rickettsia rickettsii i Rickettsia raoultii (metoda immunofluorescencji pośredniej - IIF) – badanie wykrywa przeciwciała klasy IgG przeciw riketsjom grupy durów wysypkowych (Rickettsia typhi) i gorączek plamistych (pozostałe gatunki) w surowicy. Badanie wykonywane jest techniką immunofluorescencji pośredniej (IIF). Przeciwciała IgG pojawiają się nieco później niż IgM i ich stężenie stopniowo narasta. Po przechorowaniu wykrywalny poziom swoistych przeciwciał IgG utrzymuje się długo, często latami lub do końca życia. Ze względu na podobieństwo antygenowe gatunków riketsji z grupy gorączek plamistych dość często występują reakcje krzyżowe pomiędzy gatunkami wykorzystanymi w teście
Ricketsia IgM – IIF
Ricketsia IgM – IIF
Przeciwciała IgM przeciw Rickettsia typhi (Rickettsia mooseri), Rickettsia conorii, Rickettsia massiliae, Rickettsia rickettsii i Rickettsia raoultii (metoda immunofluorescencji pośredniej - IIF) – badanie wykrywa przeciwciała klasy IgM przeciw riketsjom grupy durów wysypkowych (Rickettsia typhi) i gorączek plamistych (pozostałe gatunki) w surowicy. Badanie wykonywane jest techniką immunofluorescencji pośredniej (IIF). Przeciwciała IgM pojawiają się jako pierwsze, często już po kilku dniach od zakażenia i dość szybko zanikają po przebyciu ostrej fazy zakażenia. Ich utrzymywanie się może świadczyć o toczącym się przewlekłym zakażeniu.