Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)

Przewlekły charakter schorzenia prowadzi (w przypadku braku leczenia) do postępujących zmian stawowych oraz zajęcia innych narządów, a także jest przyczyną zwiększonej umieralności z powodu incydentów sercowo-naczyniowych (zawały mięśnia sercowego i udary mózgu). Nieleczony RZS prowadzi do zniszczenia stawów i ciężkiej niesprawności.

Przyczyna choroby jest nieznana. Postuluje się występowanie predyspozycji genetycznych, rolę infekcji bakteryjnych i wirusowych oraz defektów immunologicznych. Kobiety chorują znacznie częściej niż mężczyźni. Niektórzy badacze podkreślają też rolę stresu i palenia tytoniu w inicjowaniu choroby.

Typowe objawy dotyczące układu ruchu w reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS) to:

• ból i sztywność (często tzw. sztywność poranna – występująca po przebudzeniu się rano),
• obrzęki,
• tkliwość palpacyjna (przy dotyku, ucisku),
• ograniczenie ruchomości stawu,
• zniekształcenia będące efektem długotrwale przebiegającego zapalenia stawu.

Objawom stawowym RZS towarzyszą zazwyczaj tzw. objawy pozastawowe. Obejmują one układ sercowo-naczyniowy (przedwczesna miażdżyca, zawały serca, udary mózgu, zapalenia naczyń, obwodowe zmiany niedokrwienne), nerki, oczy (zapalenia tęczówki i ciałka rzęskowego, zespół suchości związany ze zmniejszoną produkcją łez), płuca (śródmiąższowe zapalenia płuc). Ponadto może wystąpić osteopenia i osteoporoza, zaburzenia obrazu krwi (leukopenia, niedokrwistość, nadpłytkowość), a także tzw. guzki reumatoidalne – podskórne, niebolesne zmiany skórne najczęściej zlokalizowane w okolicy stawów dłoni.

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – leczenie

W leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów podstawowe znaczenie mają leki zaliczane do grupy tzw. leków modyfikujących przebieg choroby (DARD). Należą tu m.in. metotreksat, sulfasalazyna, chlorochina i hydroksychlorochina. Historyczne znaczenie mają też sole złota. Ponadto, szczególnie w leczeniu ostrych rzutów choroby, stosowane są glikokortykoidy – zarówno ogólnie, jak i miejscowo – w postaci wstrzyknięć dostawowych i okołostawowych. Powszechnie stosowane są też niesteroidowe leki przeciwzapalne (NPLZ). W ostatnim czasie duże sukcesy terapeutyczne w leczeniu RZS osiąga się dzięki stosowaniu tzw. leków biologicznych, do których zaliczane są m.in. przeciwciała skierowane przeciw czynnikowi martwicy guzów - TNFalfa.

Najwcześniej opisanym i wprowadzonym do praktyki klinicznej jest tzw. czynnik reumatoidalny (RF), który w wersji klasycznej jest autoprzeciwciałem klasy IgM skierowanym przeciw ludzkim przeciwciałom IgG. Opisano również występowanie czynnika reumatoidalnego w innych klasach przeciwciał, czyli IgG i IgA. RF może być wykrywany z wykorzystaniem różnych technik laboratoryjnych, np. odczynu hemaglutynacji biernej (jest to tzw. odczyn Waalera-Rose’a), technik aglutynacji lateksu lub ELISA. Niestety występowanie czynników reumatoidalnych nie jest wyłącznie cechą pacjentów z RZS – dodatnie wyniki mogą występować również w innych chorobach autoimmunologicznych oraz u zdrowych osób (częstość występowania wzrasta z wiekiem – u osób starszych niskie miana RF mogą występować nawet u ok. 7-10% populacji). RF nie występuje też u wszystkich pacjentów z RZS.

Innym, bardziej specyficznym dla RZS wskaźnikiem są autoprzeciwciała przeciw cytrulinowanym białkom (np. filagrynie lub wimentynie). Obecnie większość laboratoriów oznacza je pod nazwą anty-CCP (od Cyclic Citrulinated Peptide). Przeciwciała anty-CCP są charakterystyczne dla RZS, nie występują jednak u wszystkich chorych (dlatego reumatolodzy wyróżniają tzw. RZS seronegatywny).

Ponadto opracowano również inne, bardziej zaawansowane wskaźniki serologiczne RZS, w tym markery oceniające nasilenie zniszczenia chrząstki stawowej lub jej odbudowę, jednak jeszcze nie weszły one do powszechnego użycia.