Chlamydia pneumoniae

Stąd potocznie mówi się o nich jako o „pasożytach energetycznych”. Chlamydie nie rosną na sztucznych pożywkach, jednak udaje się je hodować in vitro na specjalnych liniach komórkowych. Rezerwuarem tych drobnoustrojów jest człowiek i ptaki, ale chorują też inne zwierzęta (np. koty).

Chlamydia pneumoniae została opisana po raz pierwszy w 1986 roku jako szczep TWAR (od dziecka z Tajwanu) i AR (od studenta z zapaleniem płuc) innego gatunku – Chlamydia psittaci. Następnie, na podstawie badan genetycznych i biochemicznych, zakwalifikowaną te szczepy do oddzielnego gatunku. Jest ona wyłącznie ludzkim patogenem przenoszonym drogą kropelkową. Ponad 50% osób dorosłych powyżej 20 roku życia zakaża się tym patogenem i wytwarza przeciwciała przeciwko niemu. Najczęściej serokonwersję (pojawienie się we krwi swoistych przeciwciał) obserwuje się pomiędzy 5 a 15 rokiem życia.

Cechą charakterystyczną wszystkich chlamydii jest ich cykl rozwojowy, w którym występują one jako dwie formy: tzw. ciałko podstawowe (elementarne) i ciałko siateczkowate (retikularne). Ciałko podstawowe jest formą zakaźną niezdolną do podziałów, odpowiada więc jedynie za moment zakażenia. Struktura ciałka elementarnego zapewnia dużą oporność chlamydii na czynniki środowiskowe (pozwala na przetrwanie niekorzystnych warunków poza organizmem żywiciela). Ciałko podstawowe ulega adhezji (przylgnięciu do powierzchni komórki nabłonkowej), a następnie wnika do komórki, przekształcając się po kilku godzinach w ciałko siateczkowate. Te natomiast charakteryzuje się intensywnym metabolizmem, zdolnością podziału oraz mniejszą odpornością na czynniki środowiskowe i antybiotyki. W wyniku podziału ciałka siateczkowatego może powstać nawet 1000 nowych ciałek podstawowych. Skupisko ciałek podstawowych w komórce żywiciela nazywane jest ciałkiem wtrętowym (inclusion bodies) i obserwowalne jest już w mikroskopie świetlnym (optycznym). Rozpad komórki powoduje uwolnienie ciałek podstawowych i prowadzi do szerzenia się zakażenia na inne, zdrowe komórki.

Poza powodowaniem zakażeń o typowej lokalizacji (układ oddechowy), Chlamydia pneumoniae uczestniczy w niektórych chorobach przewlekłych: astmie (dychawicy) oskrzelowej, POChP (przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc), rozstrzeniach oskrzeli, przewlekłym zapaleniu oskrzeli, przewlekłych zapaleniach zatok obocznych nosa, chorobach serca i naczyń, np. miażdżycy (infekcja przyśpiesza tworzenie się blaszek miażdżycowych i nasila odczyn zapalny w ścianie naczyniowej – destabilizuje blaszki miażdżycowe), zapaleniach opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, zapaleniu mięśnia sercowego i reaktywnych zapaleniach stawów. Podejrzewany jest jej udział w powstawaniu zmian demielinizacyjnych w mózgu (istnieją dane wskazujące, że u ponad 98% chorych na stwardnienie rozsiane wykrywa się w mózgu DNA Chlamydia pneumoniae). Dość częste u osób przewlekle zakażonych Chlamydia pneumoniae objawy neuropatyczne (nerwobóle, bóle kłujące, przeszywające, piekące) zlokalizowane w różnych obszarach ciała (często o zmiennym nasileniu i lokalizacji).

Chlamydia pneumoniae - leczenie zakażenia

 

Materiałem do badań laboratoryjnych w kierunku zakażeń Chlamydia pneumoniae mogą być: wymazy z dróg oddechowych, popłuczyny oskrzelowe, plwocina, punktaty z zatok, płyn stawowy i błona maziowa, a także płyn mózgowo-rdzeniowy i komórki jednojądrzaste krwi obwodowej.

Wśród metod bezpośrednich najczęściej stosowane są metody wykrywające antygeny chlamydiowe: immunofluorescencja bezpośrednia (DIF), testy immunoenzymatyczne (ELISA), a także metody wykrywające DNA bakterii – technika PCR i jej modyfikacje. Jednak zasadniczym warunkiem powodzenia metod bezpośrednich jest prawidłowe pobranie materiału do badań. Ponieważ chlamydie występują wyłącznie wewnątrzkomórkowo (np. w komórkach nabłonka dróg oddechowych), wymaz musi być pobrany na tyle intensywnie, by pozyskać do badań złuszczające się komórki nabłonkowe. Zbyt delikatne i powierzchniowe pobranie materiału niesie ryzyko uzyskania fałszywie ujemnego wyniku. Z powodu tych ograniczeń ocenia się, że czułość metod bezpośrednich wykrywających antygen sięga maksymalnie 50-80% w porównaniu do technik hodowlanych.

Drugą grupę metod diagnostyki zakażeń Chlamydia pneumoniae stanowią metody wykrywające rodzajowo i gatunkowo swoiste przeciwciała w surowicy osoby zakażonej. Rutynowo stosowane są takie techniki serologiczne jak immunofluorescencja pośrednia (IIF, IFA, MIF) oraz test immunoenzymatyczny (ELISA) i techniki immunblotingu (Western Blot, Dot Blot). Odczyn wiązania dopełniacza (OWD) obecnie stosowany jest bardzo rzadko (w OWD wykorzystywany jest jako antygen LPS, więc wynik badania nie jest gatunkowo swoisty). Jako antygenów w testach immunofluorescencyjnych używa się komórek wybranych linii zakażonych in vitro chlamydiami lub izolowanych i oczyszczonych ciałek ciałek podstawowych. Za złoty standard uważany jest nadal tzw. test mikroimmunofluorescencji (MIF). Metody ELISA wykorzystują jako antygeny: specyficzny rodzajowo lipopolisacharyd (LPS), lizaty bakterii hodowanych na liniach komórkowych, oczyszczone ciałka podstawowe lub rekombinowane antygeny białkowe, głownie błonowe, np. MOMP. W przypadku stosowania LPS jako antygenu typowe są reakcje krzyżowe z innymi gatunkami rodzaju Chlamydia i Chlamydophila, uzyskanie więc dodatniego wyniku w tym teście nie wskazuje jednoznacznie na konkretny gatunek mikroorganizmu. Testy wykorzystujące antygeny białkowe (natywne bądź rekombinowane) są gatunkowo swoiste, jednak należy pamiętać o tym, że wraz ze wzrostem swoistości analitycznej może dochodzić do utraty czułości diagnostycznej (jeśli antygen użyty jest inny pochodzi od innego serotypu niż ten, który wywołał zakażenia, możliwe jest uzyskanie fałszywie ujemnego wyniku badania). Dlatego często kojarzy się też różne metody serologiczne (np. IIF i ELISA lub ELISA z LPS i ELISA z antygenami białkowymi). Jako testy potwierdzenia stosowane są metody typu immunoblot wykorzystujące natywne lub rekombinowane antygeny Chlamydia pneumoniae (obecnie dostępne testy typu Line Blot zawierają jako antygeny białka MOMP, OMP2, TARP, CPAF i YwbM). Testy immunoblot pozwalają też na różnicowanie zakażeń powodowanych przez Chlamydia pneumoniae, Chlamydia trachomatis i Chlamydia psittaci.

Pośrednie metody serologiczne pozwalają na wykonanie oznaczeń dla trzech klas przeciwciał przeciw Chlamydia pneumoniae – IgG, IgA i IgM. Wykrycie przeciwciał w klasie IgG dostarcza jedynie informacji o zakażeniu, bez bliższych informacji o jego stanie (przebyte lub aktywne). Dodatkowo przeciwciała klasy IgG pojawiają się dość późno od momentu zakażenia (po 6-8 tygodniach od zakażenia). Nie zaleca się więc wykorzystywania oznaczeń w tej klasie do diagnostyki świeżych, ostrych zakażeń. Z drugiej strony stałe (niezmienne) miana przeciwciał IgG mogą utrzymywać się długo po wyleczeniu zakażenia (miesiące, nawet lata). Natomiast przeciwciała IgM pojawiają głównie po około 3 tygodniach od pierwotnego zakażenia i zanikają po kolejnych kilku tygodniach. Jeśli zakażenie przechodzi w fazę przewlekłą to w miejsce IgM pojawiają się przeciwciała klasy IgA (ich obecność uważana jest za marker aktywnego, przewlekłego zakażenia). Pomocą w monitorowaniu leczenia może być ilościowe ustalenie stężenia (miana) przeciwciał. Zdarzają się jednak przypadki przetrwałej produkcji przeciwciał po wyleczeniu, stąd interpretacja wyników musi opierać się również na obrazie klinicznym i być dokonana przez doświadczonego lekarza znającego zasady interpretacji poszczególnych testów. W przypadkach reinfekcji wskazane jest monitorowanie mian (stężenia) swoistych przeciwciał w klasach IgG i IgA (przeciwciała IgM mogą nie występować).

Unikalne możliwości diagnostyczne w diagnostyce chlamydiozy stwarza metoda EliSpot, która opiera się na ocenie komórkowej odpowiedzi immunologicznej na antygeny Chlamydia pneumoniae. Dynamika odpowiedzi komórkowej jest znacznie szybsza niż humoralnej, co oznacza, że w pierwszym okresie zakażenia szybciej spodziewać się można dodatniego wyniku testu EliSpot niż pozytywnego wyniku badania serologicznego. Podobnie jest też w okresie po zakończeniu leczenia – szybciej spadają wyniki testu EliSpot, niż zanikają przeciwciała IgM lub IgA. W praktyce jednak, ze względu na różnice międzyosobnicze, wskazane jest łączne wykonywanie badań oceniających odpowiedź komórkową (EliSpot Chlamydia pneumoniae) i humoralną (serologiczną – np. Chlamydia pneumoniae IgM lub IgA).