Bąblowica (echinokokoza) - zarażenie tasiemcem bąblowca

Znaczny odsetek osób zarażonych tasiemcem bąblowca występuje w krajach położonych nad Morzem Śródziemnym (Hiszpania, Włochy, Grecja, Libia), na terenie dawnej Jugosławii, w krajach dawnego Związku Radzieckiego, we wschodniej Afryce, Ameryce Południowej oraz w Irlandii. W Polsce u człowieka bąblowica opisywana jest rzadko.

W Europie z medycznego punktu widzenia najistotniejsze są dwa gatunki żywiciela należące do rodzaju Echinoccocus, których rozwój wymaga co najmniej dwóch żywicieli:

- tasiemiec psi (Echinococcus granulosus) - wywołujący bąblowice jednojamową (Cystic Echinococcosis – CE),

- tasiemiec lisi (Echinococcus multilocularis) - wywołujący bąblowicę wielojamową (Alveolar Echinococcosis - AE).

Żywicielami ostatecznymi Echinococcus są zwierzęta mięsożerne, takie jak wilk, lis rudy, szakal, kojot, hiena oraz pies i kot domowy. Do żywicieli pośrednich należą głównie zwierzęta roślinożerne: owce, kozy, bydło, osły, konie, świnie, króliki, wielbłądy oraz małe ssaki takie, jak mysz polna lub żyjący w Europie karczownik i sporadycznie człowiek. Dojrzała postać tasiemca bytuje w jelicie swojego żywiciela ostatecznego. Stamtąd razem z odchodami wydalane są dojrzałe jaja tasiemca, które zapoczątkowują nowy cykl rozwojowy. Dojrzały tasiemiec żyjący w jelicie ma długość 2- 4 mm. Jaja tasiemca są bardzo odporne na czynniki występujące w środowisku i w sprzyjających warunkach nawet przez kilka miesięcy mogą zachować swoje właściwości, powodując zakażenia.

Gdy żywiciel pośredni połknie wraz z pożywieniem jaja tasiemca, w dwunastnicy uwalnia się z nich tzw. onkosfera (larwa tasiemca). Onkosfera migruje przez ścianę jelita do naczyń krwionośnych i następnie z krwią wędruje do różnych narządów, w których rozwija się charakterystyczna larwa. Najczęstszym miejscem lokalizacji larwy są płuca i wątroba. Rzadziej mogą być to nerki, mięśnie, śledziona, tkanki miękkie, mózg lub kości.

Ludzie mogą zarażać się tasiemcem bąblowca (Echinococcus granulosus lub Echinococcus multilocularis) poprzez kontakt z kałem żywicieli ostatecznych i zanieczyszczoną glebą. Do zarażenia może również dojść po spożyciu zanieczyszczonej żywności i wody. Na zakażenia są szczególnie narażone dzieci, u których często dochodzi do zarażenia podczas zabawy z psami, gdy jaja tasiemca znajdujące się w okolicy odbytu lub na sierści psa, dzieci przenoszą rękami do jamy ustnej. Ludzie są gospodarzami przypadkowymi tasiemców lisich oraz psich.

Gdy dojdzie do transportu onkosfer (larw) tasiemca poprzez krew do wątroby, dochodzi do rozwoju zmian guzowatych. Rokowanie w bąblowicy wielojamowej jest niekorzystne – śmierć następuje najczęściej w wyniku naciekania zmiany na duże naczynia krwionośne zlokalizowanie w obrębie jamy brzusznej.

Bąblowica (Echinokokoza) – objawy

Zarażenie Echinococcus granulosus prowadzi do powstania pojedynczej (jednojamowej) cysty – najczęściej w wątrobie płucach lub mózgu. Wtórnie może dojść do rozsiewu larw do innych narządów. Ze względu na wolne dojrzewanie cyst i ich różną lokalizację w organizmie, bąblowica jednojamowa może mieć zróżnicowany przebieg. Bąblowica jednojamowa w wątrobie przebiega u ludzi początkowo bezobjawowo. Dopiero po około 10-15 latach dochodzi do pojawienia się takich objawów, jak: żółtaczka, bóle nadbrzusza, zmęczenie, utrata masy ciała i powiększenie wątroby. Ze względu na niszczenie zdrowej tkanki wątroby, nieleczona bąblowica w większości przypadków prowadzi do śmierci pacjenta.

W diagnostyce bąblowicy wątroby należy wyeliminować inne choroby dające podobne objawy, m.in. torbiele, guzy złośliwe i łagodne oraz ropnie wątroby. W przypadku lokalizacji w innych narządach – należy w pierwszej kolejności wyeliminować przede wszystkim procesy nowotworowe (np. guz mózgu). Pęknięcie jamy bąblowcowej w zarażeniu Echinococcus granulosus bywa szczególnie niebezpiecznie i może spowodować wstrząs anafilaktyczny.

Bąblowica (Echinokokoza) – leczenie

W leczeniu zachowawczym stosowane jest wieloletnie (często dożywotnie) podawanie albendazolu. W niektórych przypadkach możliwe jest leczenie operacyjne (usunięcie cyst lub zmian guzowatych) lub ostrzyknięcie ich stężonym etanolem, co powoduje śmierć pasożyta.

Rozróżnienie pomiędzy bąblowicą jednojamową i wielojamową jest bardzo ważne z punktu widzenia wyboru metody leczenia.

Badania serologiczne wykonywane są w klasach IgG, IgA, IgM oraz IgE. Testy serologiczne wykrywające przeciwciała skierowane wobec wszystkich znanych antygenów Echinococcus (technika ELISA lub IIFT) charakteryzują się dużą czułością diagnostyczną. Natomiast wykorzystanie antygenów specyficznych dla danego gatunku, które znajdują zastosowanie w testach Western Blot i ELISA, umożliwia rozróżnienie zarażenia między Echinococcus granulosus i Echinococcus multilocularis. Testy serologiczne nie są w pełni skutecznym narzędziem diagnostycznym i negatywny wynik nie wyklucza zarażenia. W wątrobowej postaci echinokokozy (bąblowicy) przeciwciała obecne w surowicy wykrywane są w około 80-94% przypadków. W przypadku echinokokozy płuc czułość diagnostyczna badań serologicznych waha się pomiędzy 65-70%.

Metody badań technikami biologii molekularnej (PCR) okazały się być nieefektywne i nie są stosowane w diagnostyce Echinococcus.