Zakażenia paciorkowcami
W zależności od gatunku paciorkowca, obraz spowodowanych przez nie zakażeń może być bardzo różnorodny i może obejmować takie infekcje, jak angina paciorkowcowa, róża, płonica (szkarlatyna), gorączka reumatyczna, kłębuszkowe zapalenie nerek z białkomoczem, zakażenia noworodków (zapalenie opon, sepsa), zapalenia płuc, zatok i ucha środkowego oraz opon mózgowo-rdzeniowych, inwazyjne zakażenia paciorkowcowe, zakażenia ran i układu moczowego oraz zespół PANDAS, objawiający się zaburzeniami zachowania i objawami obsesyjno-kompulsywnymi u dzieci.
Zakażenia paciorkowcami – opis
Zakażenia paciorkowcami, gorączka reumatyczna i zespół PANDAS
Paciorkowce (Streptococcus) są szeroko rozpowszechnionymi w przyrodzie bakteriami gram-dodatnimi. Chorobotwórczość paciorkowców jest bardzo zmienna. Istnieją gatunki charakteryzujące się znaczną zjadliwością dla ludzi i wywołujące poważne zakażenia, a także gatunki względnie nieszkodliwe lub nawet takie, które stanowią fizjologiczną mikroflorę przewodu pokarmowego lub skóry u ludzi.
Zwyczajowo, ze względu na rodzaj hemolizy, czyli rozpadu czerwonych krwinek powodowanego w warunkach laboratoryjnych przez działanie paciorkowców na pożywce z krwią, dzieli się je na alfa, beta i gamma-hemolizujące. Inny popularny podział oparty na budowie wielocukrów tworzących ścianę komórkową paciorkowców – jest tzw. podział wg Lancefield – na grupy serologiczne od A do O. W obrębie każdej z grup serologicznych wyróżnia się poszczególne gatunki bakterii.
Do patogennych paciorkowców alfa-hemolizujących należą m.in. Streptococcus pneumoniae (paciorkowiec zapalenia płuc, pneumokok) – paciorkowce wywołujące zapalenia płuc, opon mózgowo-rdzeniowych, zatok obocznych nosa czy ucha środkowego. Zaliczany do tej grupy jest również Streptococcus viridans (paciorkowiec zieleniący) – wywołujący zapalenia wsierdzia i ropnie okołozębowe.
Do grupy paciorkowców beta-hemolizujących należą m.in. patogenne dla ludzi Streptococcus pyogenes (paciorkowce ropotwórcze) zaliczane do grupy A według Lancefield i odpowiedzialne za anginę, szkarlatynę (płonicę), gorączkę reumatyczną, kłębuszkowe zapalenia nerek oraz zespół PANDAS.
Inny gatunek paciorkowca, Streptococcus agalactiae, należący do grupy B według Lancefield, wywołuje zakażenia okołoporodowe u noworodków (zakażenie pochodzi z dróg rodnych matki).
Natomiast paciorkowce należące do grupy D Lancefield to obecnie tzw. enterokoki, do których zaliczamy takie gatunki jak Enterococcus fecalis i Enterococcus feacium. Stanowią one fizjologiczną florę przewodu pokarmowego człowieka, ale mogą być też przyczyną poważnych zakażeń, np. zakażeń ran i dróg moczowych.
Zakażenia paciorkowcami – objawy
Objawy zakażeń paciorkowcowych mogą być bardzo różnorodne. W zależności od gatunku paciorkowca, obraz spowodowanych przez nie zakażeń może obejmować takie infekcje, jak np.:
- angina paciorkowcowa – zakażenie gardła z ropnymi zmianami w obrębie migdałków,
- róża – zakażenie skóry i tkanki podskórnej o typowym wyglądzie (skóra zaczerwieniona, wygładzona i napięta, dolegliwości bólowe),
- płonica (szkarlatyna) – ostra choroba zakaźna wieku dziecięcego charakteryzująca się zmianami zapalnymi w gardle oraz charakterystycznymi zmianami skórnymi,
- gorączka reumatyczna – zmiany w zakresie układu ruchu (zapalenie wielostawowe), zajęcie serca (zmiany zapalne w zastawkach, zapalenie wsierdzia),
- kłębuszkowe zapalenie nerek z białkomoczem, wzrostem stężenia kreatyniny i innych związków azotowych we krwi,
- zakażenia noworodków (zapalenie opon, sepsa) – spowodowane przez Streptocococcus agalactiae (nosicielstwo w drogach rodnych kobiety ciężarnej),
- zapalenia płuc, zatok i ucha środkowego oraz zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (Streptococcus pneumoniae),
- inwazyjne zakażenia paciorkowcowe – ogólnoustrojowe zakażenia paciorkowcowe (najczęściej wywoływane przez pneumokoki) przebiegające z sepsą i zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych,
- zakażenia ran,
- zakażenia układu moczowego,
- zespół PANDAS będący immunologicznym powikłaniem zakażenia paciorkowcami ropotwórczymi (Streptococcus pyogenes), objawiający się zaburzeniami zachowania i objawami obsesyjno-kompulsywnymi (OCD) u dzieci.
Zakażenia paciorkowcami - diagnostyka
W ostrych zachorowaniach podstawowe znaczenie mają klasyczne metody hodowlane (posiewy z materiału pobranego od chorego) wraz z oceną wrażliwości na leki (antybiogramem). Stosowane są również metody bezpośrednie – molekularne (PCR) i szybkie testy antygenowe.
Dodatkowe możliwości diagnostyczne, obejmujące ocenę immunologicznej odpowiedzi komórkowej na antygeny paciorkowca ropotwórczego, stwarza technika EliSpot. Jest to metoda, która wykrywa i ilościowo ocenia aktywność limfocytów T efektorowych swoiście reagujących na antygeny paciorkowca (streptokinaza). Pozytywny wynik badania może wiązać się ze stwierdzeniem aktywnie toczącego się procesu zakaźnego lub jego immunologicznych powikłań.
W przypadku zakażeń powodowanych przez pneumokoki (tzw. dwoinki zapalenia płuc – Streptococcus pneumoniae) znaczenie mają również metody hodowlane (posiew), metody bezpośrednio wykrywające czynnik zakaźny (PCR, testy antygenowe). Testy serologiczne odgrywają tu znaczenie pomocnicze – służą do określania serotypu oraz oceny odporności poszczepiennej i pozakaźnej.