Zakażenia paciorkowcami

Zwyczajowo, ze względu na rodzaj hemolizy, czyli rozpadu czerwonych krwinek powodowanego w warunkach laboratoryjnych przez działanie paciorkowców na pożywce z krwią, dzieli się je na alfa, beta i gamma-hemolizujące. Inny popularny podział oparty na budowie wielocukrów tworzących ścianę komórkową paciorkowców – jest tzw. podział wg Lancefield – na grupy serologiczne od A do O. W obrębie każdej z grup serologicznych wyróżnia się poszczególne gatunki bakterii.

Do patogennych paciorkowców alfa-hemolizujących należą m.in. Streptococcus pneumoniae (paciorkowiec zapalenia płuc, pneumokok) – paciorkowce wywołujące zapalenia płuc, opon mózgowo-rdzeniowych, zatok obocznych nosa czy ucha środkowego. Zaliczany do tej grupy jest również Streptococcus viridans (paciorkowiec zieleniący) – wywołujący zapalenia wsierdzia i ropnie okołozębowe.

Do grupy paciorkowców beta-hemolizujących należą m.in. patogenne dla ludzi Streptococcus pyogenes (paciorkowce ropotwórcze) zaliczane do grupy A według Lancefield i odpowiedzialne za anginę, szkarlatynę (płonicę), gorączkę reumatyczną, kłębuszkowe zapalenia nerek oraz zespół PANDAS.

Inny gatunek paciorkowca, Streptococcus agalactiae, należący do grupy B według Lancefield, wywołuje zakażenia okołoporodowe u noworodków (zakażenie pochodzi z dróg rodnych matki).

Natomiast paciorkowce należące do grupy D Lancefield to obecnie tzw. enterokoki, do których zaliczamy takie gatunki jak Enterococcus fecalis i Enterococcus feacium. Stanowią one fizjologiczną florę przewodu pokarmowego człowieka, ale mogą być też przyczyną poważnych zakażeń, np. zakażeń ran i dróg moczowych.

• angina paciorkowcowa – zakażenie gardła z ropnymi zmianami w obrębie migdałków,
• róża – zakażenie skóry i tkanki podskórnej o typowym wyglądzie (skóra zaczerwieniona, wygładzona i napięta, dolegliwości bólowe),
• płonica (szkarlatyna) – ostra choroba zakaźna wieku dziecięcego charakteryzująca się zmianami zapalnymi w gardle oraz charakterystycznymi zmianami skórnymi,
• gorączka reumatyczna – zmiany w zakresie układu ruchu (zapalenie wielostawowe), zajęcie serca (zmiany zapalne w zastawkach, zapalenie wsierdzia),
• kłębuszkowe zapalenie nerek z białkomoczem, wzrostem stężenia kreatyniny i innych związków azotowych we krwi,
• zakażenia noworodków (zapalenie opon, sepsa) – spowodowane przez Streptocococcus agalactiae (nosicielstwo w drogach rodnych kobiety ciężarnej),
• zapalenia płuc, zatok i ucha środkowego oraz zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (Streptococcus pneumoniae),
• inwazyjne zakażenia paciorkowcowe – ogólnoustrojowe zakażenia paciorkowcowe (najczęściej wywoływane przez pneumokoki) przebiegające z sepsą i zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych,
• zakażenia ran,
• zakażenia układu moczowego,
• zespół PANDAS będący immunologicznym powikłaniem zakażenia paciorkowcami ropotwórczymi (Streptococcus pyogenes), objawiający się zaburzeniami zachowania i objawami obsesyjno-kompulsywnymi (OCD) u dzieci.

W przypadkach przewlekłych zakażeń z powikłaniami spowodowanych przez paciorkowce ropotwórcze (gorączka reumatyczna, kłębuszkowe zapalenia nerek, PANDAS), znaczenie mają również metody serologiczne, które wykrywają swoiste dla paciorkowców przeciwciała. Najczęściej wykorzystywanymi antygenami są tu streptolizyna O (oznaczamy przeciwciała, czyli antysterptolizynę O – ASO), streptodornaza, streptokinaza i inne (hialuronidaza, transketolaza, deiminaza argininy, itp). Ocena dynamiki odpowiedzi immunologicznej (kolejności i stężenia poszczególnych przeciwciał skierowanych przeciw antygenom paciorkowca) pozwala na postawienie prawidłowego rozpoznania i rozpoczęcie leczenia przyczynowego (antybiotykoterapia, leczenie immunomodulujące, niekiedy steroidoterapia).

Dodatkowe możliwości diagnostyczne, obejmujące ocenę immunologicznej odpowiedzi komórkowej na antygeny paciorkowca ropotwórczego, stwarza technika EliSpot. Jest to metoda, która wykrywa i ilościowo ocenia aktywność limfocytów T efektorowych swoiście reagujących na antygeny paciorkowca (streptokinaza). Pozytywny wynik badania może wiązać się ze stwierdzeniem aktywnie toczącego się procesu zakaźnego lub jego immunologicznych powikłań.

W przypadku zakażeń powodowanych przez pneumokoki (tzw. dwoinki zapalenia płuc – Streptococcus pneumoniae) znaczenie mają również metody hodowlane (posiew), metody bezpośrednio wykrywające czynnik zakaźny (PCR, testy antygenowe). Testy serologiczne odgrywają tu znaczenie pomocnicze – służą do określania serotypu oraz oceny odporności poszczepiennej i pozakaźnej.