Tężec i laseczka tężca (Clostridium tetani)

Do zakażenia tężcem dochodzi najczęściej poprzez zranienie zanieczyszczonym przedmiotem lub zanieczyszczenie rany ziemią zawierającą przetrwalniki. Bakterie rozwijające się w ranie, produkują specyficzną toksynę, która powoduje uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego i prowadzi do pojawienia się charakterystycznych objawów neurologicznych.

Na zwiększone ryzyko zachorowania na tężec narażone są osoby zatrudnione w rolnictwie, pracujące przy zwierzętach gospodarskich oraz przy aktywnościach wymagających częstego kontaktu z glebą. W grupie ryzyka znajdują się również osoby zatrudnione przy usuwaniu odpadów komunalnych, nieczystości oraz konserwacji urządzeń służących do tych celów.

Z czasem pojawia się wzmożone napięcie mięśni żuchwy i żwaczy, aż do wystąpienia szczękościsku, czemu towarzyszą trudności w połykaniu. Na kolejnym etapie choroby wzmożone napięcie, objawiające się w formie skurczy, pojawia się w innych partiach mięśni szkieletowych, tułowia i kończyn. Okresowo dochodzi do napadów wzmożonego napięcia i drgawek (tzw. „prężeń”), które trwają 5–10 sekund i są wywoływane przez bodźce zewnętrzne, takie jak hałas czy dotyk. Prężenia obejmują jednocześnie wiele grup mięśniowych i są bardzo bolesne. Często prężenia pojawiają się w obszarze mięśni oddechowych i powodują objawy duszenia się. Chory ma przez cały czas zachowaną świadomość. Śmiertelność jest wysoka i sięga 40%, zwłaszcza wśród osób w starszym wieku.

W literaturze naukowej zostały opisane również inne postaci kliniczne tężca, takie jak tężec miejscowy, tężec czaszkowy i tężec noworodków.

Tężec – leczenie

Podstawą w leczeniu pełnoobjawowego tężca jest neutralizacja toksyny, czyli stosowanie surowicy przeciwtężcowej (antytoksyny). Obecnie w celach profilaktycznych i leczniczych stosowane są preparaty immunoglobulin ludzkich izolowanych z osocza hiperimmunizowanych dawców. Coraz rzadziej stosowane są tu preparaty pochodzenia zwierzęcego (antytoksyny końskie lub bydlęce). Dodatkowo w leczeniu tężca stosowane są antybiotyki oraz dokonywana jest czynna immunizacja, polegająca na stosowaniu anatoksyny (szczepionki).

Postępowanie profilaktyczne po ekspozycji opiera się przede wszystkim na stosowaniu anatoksyny (szczepionki) przeciwtężcowej. W uzasadnionych przypadkach (brak wcześniejszych szczepień, rozległe i zanieczyszczone ziemią rany) stosowana jest dodatkowo tzw. profilaktyka bierna, która polega na podaniu swoistej immunoglobuliny ludzkiej lub zwierzęcej (antytoksyna tężcowa).

Metodą zapobiegającą tężcowi są szczepienia, w których podaje się unieczynnioną toksynę tężcową, (tzw. toksoid lub anatoksyna). Obowiązujący w Polsce kalendarz szczepień ochronnych zakłada obowiązkowe szczepienia przeciw tężcowi dzieci i młodzieży do 18 roku życia. Odporność poszczepienna utrzymuje się średnio 8-10 lat i po tym czasie zalecane jest podanie dawki przypominającej szczepionki. Wcześniejsza ocena stężenia przeciwciał umożliwia monitorowanie odporności poszczepiennej i w razie potrzeby, podjęcie decyzji o podaniu kolejnej dawki szczepionki.