Tężec i laseczka tężca (Clostridium tetani)
Do zakażenia tężcem dochodzi najczęściej poprzez zranienie zanieczyszczonym przedmiotem lub zanieczyszczenie rany ziemią zawierającą przetrwalniki. Bakterie rozwijające się w ranie produkują specyficzną toksynę, która powoduje uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Pierwszymi objawami tężca są zwykle zaburzenia czucia w okolicy zranienia, niepokój, bóle głowy i wzmożone napięcie różnych grup mięśniowych, przybierające z czasem postać bolesnych skurczy. Śmiertelność jest wysoka i sięga 40%, zwłaszcza wśród osób w starszym wieku.
Tężec – opis choroby
Laseczki tężca są beztlenowymi bakteriami Gram-dodatnimi, posiadającymi zdolność poruszania się. Laseczka tężca jest tzw. bakterią wytwarzającą formy przetrwalnikowe (spory, przetrwalniki), co sprawia, że jest bardzo odporna na czynniki występujące w otoczeniu i potrafi długo przetrwać w niesprzyjającym dla niej środowisku.
Do zakażenia tężcem dochodzi najczęściej poprzez zranienie zanieczyszczonym przedmiotem lub zanieczyszczenie rany ziemią zawierającą przetrwalniki. Bakterie rozwijające się w ranie, produkują specyficzną toksynę, która powoduje uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego i prowadzi do pojawienia się charakterystycznych objawów neurologicznych.
Na zwiększone ryzyko zachorowania na tężec narażone są osoby zatrudnione w rolnictwie, pracujące przy zwierzętach gospodarskich oraz przy aktywnościach wymagających częstego kontaktu z glebą. W grupie ryzyka znajdują się również osoby zatrudnione przy usuwaniu odpadów komunalnych, nieczystości oraz konserwacji urządzeń służących do tych celów.
Tężec – objawy i leczenie
Tężec – objawy
Okres wylęgania tężca jest zróżnicowany i może wynosić 2–40 dni, zwykle ma miejsce w ciągu 1–2 tygodni od zakażenia rany. Wyjątkowo okres ten może przedłużyć się nawet do kilku miesięcy. Pierwszymi objawami tężca są zwykle zaburzenia czucia pojawiające się w okolicy zranienia, a także objawy neurologiczne, takie jak niepokój, bóle głowy i uczucie wzmożonego napięcia różnych grup mięśniowych (kończyny dolne, brzuch i tułów).
W literaturze naukowej zostały opisane również inne postaci kliniczne tężca, takie jak tężec miejscowy, tężec czaszkowy i tężec noworodków.
Tężec – leczenie
Podstawą w leczeniu pełnoobjawowego tężca jest neutralizacja toksyny, czyli stosowanie surowicy przeciwtężcowej (antytoksyny). Obecnie w celach profilaktycznych i leczniczych stosowane są preparaty immunoglobulin ludzkich izolowanych z osocza hiperimmunizowanych dawców. Coraz rzadziej stosowane są tu preparaty pochodzenia zwierzęcego (antytoksyny końskie lub bydlęce). Dodatkowo w leczeniu tężca stosowane są antybiotyki oraz dokonywana jest czynna immunizacja, polegająca na stosowaniu anatoksyny (szczepionki).
Postępowanie profilaktyczne po ekspozycji opiera się przede wszystkim na stosowaniu anatoksyny (szczepionki) przeciwtężcowej. W uzasadnionych przypadkach (brak wcześniejszych szczepień, rozległe i zanieczyszczone ziemią rany) stosowana jest dodatkowo tzw. profilaktyka bierna, która polega na podaniu swoistej immunoglobuliny ludzkiej lub zwierzęcej (antytoksyna tężcowa).
Metodą zapobiegającą tężcowi są szczepienia, w których podaje się unieczynnioną toksynę tężcową, (tzw. toksoid lub anatoksyna). Obowiązujący w Polsce kalendarz szczepień ochronnych zakłada obowiązkowe szczepienia przeciw tężcowi dzieci i młodzieży do 18 roku życia. Odporność poszczepienna utrzymuje się średnio 8-10 lat i po tym czasie zalecane jest podanie dawki przypominającej szczepionki. Wcześniejsza ocena stężenia przeciwciał umożliwia monitorowanie odporności poszczepiennej i w razie potrzeby, podjęcie decyzji o podaniu kolejnej dawki szczepionki.
Tężec - diagnostyka
Charakterystyczny obraz kliniczny w przebiegu tężca zazwyczaj nie nasuwa wątpliwości diagnostycznych. W niektórych przypadkach udaje się wyizolować laseczkę tężca z rany i potwierdzić jej zdolność do produkcji toksyny (przeprowadza się tzw. test neutralizacji wykonywany na myszach).
W celach zapobiegania tężcowi, zaleca się systematyczne wykonywanie badań serologicznych oceniających poziom przeciwciał, czyli tzw. odporność poszczepienną. Ze względu na naturalne wygasanie odporności poszczepiennej, zalecenie te dotyczy osób po 30 roku życia, a w szczególności osób starszych.
