Legionelloza (choroba legionistów)

Obecność Legionella pneumophila stwierdzono w różnego rodzaju wodach (strumieniach, stawach) i wielu miejscach, które mają kontakt z wodą: instalacjach wodno-kanalizacyjnych szpitali, domów opieki, hoteli, w kurkach i sitkach prysznicowych, w zbiornikach magazynujących wodę, w sprzęcie klimatyzacyjnym i nawilżającym, w basenach z hydromasażem, basenach termalnych, basenach spa, a także w urządzeniach medycznych, takich jak np. inhalatory i nebulizatory. Ze względu na powszechność Legionella pneumophila, można założyć, że bakteria ta jest obecna w instalacji wodnej każdego budynku. Rozwojowi Legionella pneumophila sprzyjają: stara instalacja wodna, korzystanie z wody z przerwami, zwolniony przepływ wody i obecność biofilmu (skupisk bakterii posklejanych substancją o strukturze żelu lub śluzu), a także temperatura wody 20–50°C. Legionella pneumophila ginie w temperaturze powyżej 60°C.

Do zakażenia Legionella pneumophila dochodzi poprzez wdychanie aerozolu wodno-powietrznego zawierającego żywe bakterie. Zakażenie jednak nie przenosi się z człowieka na człowieka ani poprzez spożywanie skażonej bakteriami wody. Zakażenia Legionella pneumophila występują pod dwiema postaciami. Są to:

• choroba legionistów – o ciężkim przebiegu;
• gorączka Pontiac – o łagodnym przebiegu z objawami grypopodobnymi.

Może dojść do uszkodzenia wątroby i nerek oraz objawów ze strony ośrodkowego układu nerwowego, które często towarzyszą objawom płucnym. Śmiertelność wynosi około 15 do 20%.

Natomiast głównym objawem gorączki Pontiac jest zapalenie opłucnej. Okres inkubacji wynosi 1-2 dni. W przebiegu tej choroby pojawiają się głównie objawy grypopodobne. Brak jest objawów ze strony innych układów i narządów. Rzadko w jej przebiegu występuje posocznica lub wysypki.

W ostatnich latach pojawiły się informacje, że Legionella pneumophila może pojawić się w wielu układach i narządach. Szczep Legionella pneumophila wykrywany był w śledzionie, węzłach chłonnych, szpiku kostnym, nerkach i u pacjentów po dializach.

Choroba legionistów z reguły dotyka ludzi w starszym lub w średnim wieku, natomiast inne postaci legionellozy mogą wystąpić u osób każdym wieku, również u dzieci. Jeżeli u pacjentów z obniżoną odpornością występują gorączka i/lub zmiany płucne, należy podejrzewać zakażenie Legionella pneumophila szczególnie wtedy, gdy ich stan nie polepsza się po terapii aminoglikozydami, penicylinami lub cefalosporynami.

Do czynników przyczyniających się do rozwoju legionellozy można zaliczyć: alkoholizm, palenie tytoniu, cukrzycę, przewlekle obturacyjne choroby płuc i choroby układu sercowo-naczyniowego.

U pacjentów po przeszczepach nerek i hemodializowanych legionelloza może doprowadzić do  śmierci.

Legionelloza – leczenie

Lekami z wyboru w leczeniu zakażeń pałeczkami Legionella są antybiotyki makrolidowe (erytromycyna, azytromycyna, klarytromycyna, itp.). Alternatywnie stosowana może być ryfampicyna.

W badaniu materiałów pochodzących z biopatów z płuc, wydzielin pobranych w czasie bronchoskopii, aspiratów płucnych, popłuczyn oskrzelowych lub treści ropnej, najczęściej wykorzystywana jest metoda immunofluorescencji bezpośredniej (DIF). Rozpuszczalne antygeny Legionella wykrywane są metodą ELISA w próbkach krwi, moczu i w innych płynach ustrojowych. Metody hodowlane są bardziej czułe (jednak bardziej czasochłonne) niż metoda DIF, dlatego też zaleca się stosowanie obu metod równolegle.

Do diagnostyki zakażeń szczepami Legionella powszechnie stosowane są również metody serologiczne (np. ELISA, IIF, aglutynacja lateksowa, hemaglutynacja bierna, mikroaglutynacja oraz immunoelektroforeza przeciwprądowa) wykazujące obecność swoistych przeciwciał przeciw Legionella pneumophila. Oznaczane są zarówno przeciwciała IgG, jak i IgM oraz IgA. Obecność IgA i/lub IgM u pacjenta z objawami klinicznymi sugerującymi legionellozę może być traktowana jako potwierdzenie ostrego zakażenia. Należy jednak brać pod uwagę, że antygeny Legionella stosowane w odczynach IIF mogą krzyżowo reagować z surowicami pacjentów zakażonych Mycoplasma pneumoniae, Coxiella burnetti lub Franciscella tularensis.