Aspergillus i aspergiloza

Zakażenie wywołane przez Aspergillus najczęściej lokalizuje się w obrębie układu oddechowego. Najważniejszym czynnikiem rozprzestrzeniania się kropidlaka jest kiełkowanie zarodników Aspergillus. Do zakażenia płuc dochodzi w wyniku zaburzeń funkcji tzw. makrofagów pęcherzykowych. Makrofagi pęcherzykowe, czyli tzw. komórki żerne, są składnikiem płucnych mechanizmów obronnych. Ich rola polega m.in. na trawieniu obcych cząstek niepożądanych dla organizmu (m.in. zarodników grzybów pleśniowych), dzięki czemu zapobiegają kiełkowaniu zarodników Aspergillus.

Grzyby pleśniowe z rodzaju Aspergillus często wywołują również reakcje alergiczne, ograniczone zakażenia inwazyjne, powierzchniowe zakażenia skórne, a także otwarte zakażenia płucne.

Najczęściej występującym gatunkiem jest Aspergillus fumigatus. Rzadziej wykrywane są takie gatunki, jak: Aspergillus nidulans, Aspergillus niger, Aspergillus flavus, Aspergillus terreus, Aspergillus glaucus i inne.

• Grzybniak kropidlakowy płuc, tzw. aspegilloma – jest to zakażenie w tkance płucnej, w obrębie której tworzą się tzw. masy grzybicze przypominające guzy. Grzybniak rozwija się wtórnie na jamach powstałych po ropniach, guzach nowotworowych, jamach gruźliczych lub rozstrzeniach oskrzeli (rozstrzenie to zmiany pozapalne w oskrzelach polegające na pogrubieniu ściany i rozszerzeniu światła oskrzela). W wyjątkowych sytuacjach rozwija się grzybniak pierwotny, który stanowi wtedy bezpośrednią przyczynę rozszerzenia oskrzela.
  Objawy chorobowe grzybniaka kropidlakowego płuc rozwijają się powoli. Charakterystycznym objawem w większości przypadków jest powtarzające się krwioplucie niewielkiego stopnia, duszności i kaszel z wykrztuszaniem wydzieliny, a także gorączka, które mogą utrzymywać się przez miesiące lub lata. Grzybniak występuje zazwyczaj pojedynczo i najczęściej umiejscowiony jest w górnych płatach lub w szczytowych partiach dolnego płata płuc. Rzadziej zdarzają się postacie mnogie, które mogą być zlokalizowane jedno- i obustronne. U pacjentów z chłoniakami, szczególnie z chorobą Hodgkina, białaczkami lub nowotworami, grzybniak może zostać rozsiany drogą krwionośną i może dojść do rozwoju posocznicy. Grzybniak często współwystępuje z czynną gruźlicą lub sarkoidozą. Gdy grzybniak rozwija się aktywnie, nadkażenie innymi drobnoustrojami zdarza się rzadko. Może natomiast pojawić się wtedy, gdy grzybniak obumiera i dochodzi do przewlekłego procesu ropnego w tkance płucnej, który jest często niemożliwy do opanowania. Grzybniak kropidlakowy płuc charakteryzuje się powolnym przebiegiem i rozwija się wiele lat.

• Aspergiloza alergiczna oskrzelowo-płucna - powstaje na skutek wdychania zarodników grzyba przez osoby, które są uczulone na jego antygeny. Dochodzi zarówno do odpowiedzi humoralnej (czyli pojawienia się przeciwciał), jak i komórkowej (reakcji limfocytów na alergen). Występują tzw. przeciwciała precypitujące skierowane przeciwko tym grzybom. W przebiegu schorzenia pojawia się m.in. gorączka, częste napady kaszlu, duszność oraz bóle w klatce piersiowej. W plwocinie mogą być obecne zarodniki Aspergillus lub rdzawobrązowe, śluzowe czopy, zawierające dużą ilość komórek Aspergillus. Zawsze występuje eozynofilia (zwiększona liczba eozynofili będących rodzajem krwinek białych we krwi obwodowej). W badaniu bronchoskopowym ujawnia się czasem zatkanie oskrzeli, do którego dochodzi przez namnażające się grzyby.
• Aspergiloza inwazyjna występuje rzadko, zazwyczaj jest stwierdzana podczas badania histologicznego po resekcji płuca. Rozwijający się w tkance płucnej kropidlak, przedostaje się do tętniczek, w których prowadzi do zmian zakrzepowych. Przebieg aspergilozy inwazyjnej ma zmienny charakter. Ze względu na to, że badania radiologiczne wskazują na zlokalizowane lub rozsiane schorzenia płuc często o ostrym przebiegu, właściwe rozpoznanie można ustalić jedynie na podstawie badania mikologicznego (posiew i identyfikacja grzyba metodami hodowlanymi), histologicznego (badanie wycinków) i immunoserologicznego (wykrywanie przeciwciał).

• Aspergiloza pozapłucna obejmuje szereg postaci zakażenia o różnym przebiegu: posocznica, aspergiloza wsierdzia, aspergiloza ośrodkowego układu nerwowego, aspergiloza skóry i/lub tkanki podskórnej, aspergiloza narządu słuchu (zewnętrzny przewód słuchowy), aspergiloza oka, aspergiloza układu moczowego i aspergilozy zlokalizowane w innych narządach.

Aspergiloza – leczenie

Do leczenia układowych zakażeń grzybami z rodzaju Aspergillus stosowane są leki przeciwgrzybicze z grupy azoli (pozakonazol, worykonazol, itrakonazol) oraz amfoterycyna B lub ich połączenie.

W diagnozowaniu inwazyjnej postaci aspergilozy najczęściej stosuje się testy immunologiczne, których celem jest identyfikacja antygenów grzyba oraz przeciwciał przeciwgrzybiczych w surowicy krwi. Najczęściej wykrywanym antygenem jest tzw. galaktomannan Aspergillus. W rozsianych zakażeniach Aspergillus jego stężenie we krwi (zwłaszcza na wczesnych etapach zakażenia i/lub u osób z upośledzoną odpornością) jest wyznacznikiem intensywności zakażenia. Natomiast do wykrywania przeciwciał skierowanych przeciw antygenom somatycznym (antygeny somatyczne to antygeny zawarte w komórkach somatycznych grzyba/grzybni) i metabolicznym grzyba (antygeny metaboliczne to antygeny wydzielane przez rosnącą grzybnię do otoczenia, np. do pożywki) wykorzystywane są takie techniki serologiczne, jak podwójna immunodyfuzja w żelu, immunoelektroforeza przeciwprądowa, hemaglutynacja bierna, ELISA i inne. Występowanie w surowicy przeciwciał precypitujących (tzw. precypityn) i/lub przeciwciał reagujących w odczynie hemaglutynacji biernej może być dowodem aktywnie toczącej się aspergilozy układowej. W metodzie ELISA możliwe jest wykrywanie przeciwciał klas IgG, IgA, IgM i IgE. Przeciwciała IgE występują najczęściej w reakcjach alergicznych związanych z obecnością grzyba w organizmie (zakażenie grzybem) lub w przypadku ekspozycji na alergeny grzybicze występujące w środowisku. Przeciwciała klasy IgM i IgA występują również u osób z aktywnym zakażeniem, zwłaszcza na początku zakażenia.

Wiele cennych informacji nt. występowania i aktywności zakażenia dostarczają metody oceniające immunologiczną odpowiedź komórkową – np. testy EliSpot i LTT. Dodatni wynik tych testów może być także wskaźnikiem funkcji układu odpornościowego.

Dodatkowe znaczenie diagnostyczne mają również badania obrazowe (np. radiologiczne czy wykonywane metodą magnetycznego rezonansu jądrowego) oraz bronchoskopowe.